ჰაერის დაბინძურება - უხილავი დროის ბომბი მსოფლიოსთვის

1. გაეროს გარემოსდაცვითი ხელშეკრულება: ქვეყნების ერთ მესამედს არ გააჩნია გარე ჰაერის ხარისხის საკანონმდებლო სტანდარტები

გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამა დღეს გამოქვეყნებულ შეფასების ანგარიშში აცხადებს, რომ მსოფლიოს ქვეყნების ერთ მესამედს არ გამოუქვეყნებია გარე (ატმოსფერული) ჰაერის ხარისხის რაიმე იურიდიულად აღსასრულებელი სტანდარტი. იქ, სადაც ასეთი კანონები და რეგულაციები არსებობს, შესაბამისი სტანდარტები მნიშვნელოვნად განსხვავდება და ხშირად არ შეესაბამება ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მითითებებს. გარდა ამისა, გარე ჰაერის ხარისხის ასეთი სტანდარტების დანერგვის უნარის მქონე ქვეყნების სულ მცირე 31%-ს ჯერ არ მიუღია რაიმე სტანდარტი.

გაეროს გარემოს დაცვის პროგრამის (UNEP) „ჰაერის ხარისხის კონტროლი: ჰაერის დაბინძურების შესახებ პირველი გლობალური კანონმდებლობის შეფასება“ გამოქვეყნდა სუფთა ჰაერისა და ცისფერი ცის საერთაშორისო დღის წინა დღეს. ანგარიშში განხილულია 194 ქვეყნისა და ევროკავშირის ჰაერის ხარისხის შესახებ კანონმდებლობა და შესწავლილია სამართლებრივი და ინსტიტუციური ჩარჩოს ყველა ასპექტი. შეფასებულია შესაბამისი კანონმდებლობის ეფექტურობა იმის უზრუნველსაყოფად, რომ ჰაერის ხარისხი აკმაყოფილებს სტანდარტებს. ანგარიში აჯამებს ძირითად ელემენტებს, რომლებიც უნდა შედიოდეს ჰაერის ხარისხის ყოვლისმომცველ მმართველ მოდელში, რომელიც უნდა იქნას გათვალისწინებული ეროვნულ კანონმდებლობაში და წარმოადგენს საფუძველს გლობალური ხელშეკრულებისთვის, რომელიც ხელს უწყობს გარე ჰაერის ხარისხის სტანდარტების შემუშავებას.

ჯანმრთელობის საფრთხე

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციამ ჰაერის დაბინძურება ადამიანის ჯანმრთელობისთვის ყველაზე დიდ საფრთხედ აღიარებულ ერთადერთ გარემო რისკად მიიჩნია. მსოფლიოს მოსახლეობის 92% ცხოვრობს ისეთ ადგილებში, სადაც ჰაერის დაბინძურების დონე აღემატება უსაფრთხო ზღვარს. მათ შორის, დაბალი შემოსავლის მქონე ქვეყნებში მცხოვრები ქალები, ბავშვები და ხანდაზმულები ყველაზე სერიოზულ ზემოქმედებას განიცდიან. ბოლოდროინდელმა კვლევებმა ასევე აჩვენა, რომ შესაძლოა არსებობდეს კორელაცია ახალი გვირგვინის ინფექციის ალბათობასა და ჰაერის დაბინძურებას შორის.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ჯანმო-მ გამოსცა გარემოსდაცვითი (გარე) ჰაერის ხარისხის სახელმძღვანელო პრინციპები, არ არსებობს კოორდინირებული და ერთიანი სამართლებრივი ჩარჩო ამ სახელმძღვანელო პრინციპების განსახორციელებლად. ქვეყნების სულ მცირე 34%-ში გარე ჰაერის ხარისხი ჯერ კიდევ არ არის კანონით დაცული. იმ ქვეყნებშიც კი, რომლებმაც მიიღეს შესაბამისი კანონები, შესაბამისი სტანდარტების შედარება რთულია: მსოფლიოს ქვეყნების 49% ჰაერის დაბინძურებას სრულად განსაზღვრავს, როგორც გარე საფრთხეს, ჰაერის ხარისხის სტანდარტების გეოგრაფიული დაფარვა განსხვავებულია და ქვეყნების ნახევარზე მეტი უშვებს გადახრებს შესაბამისი სტანდარტებიდან.

გრძელი გზაა გასავლელი

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ გლობალური მასშტაბით ჰაერის ხარისხის სტანდარტების მიღწევის სისტემის პასუხისმგებლობაც ძალიან სუსტია - ქვეყნების მხოლოდ 33%-ს აქვს ჰაერის ხარისხის დაცვა იურიდიულ ვალდებულებად. ჰაერის ხარისხის მონიტორინგი კრიტიკულად მნიშვნელოვანია იმის გასაგებად, დაკმაყოფილებულია თუ არა სტანდარტები, მაგრამ ქვეყნების/რეგიონების სულ მცირე 37%-ს არ აქვს ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის სამართლებრივი მოთხოვნები. და ბოლოს, მიუხედავად იმისა, რომ ჰაერის დაბინძურებას საზღვრები არ აქვს, ქვეყნების მხოლოდ 31%-ს აქვს სამართლებრივი მექანიზმები საზღვრისპირა ჰაერის დაბინძურების პრობლემის მოსაგვარებლად.

ინგერ ანდერსენმა, გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამის აღმასრულებელმა დირექტორმა, განაცხადა: „თუ ჩვენ არ მივიღებთ რაიმე ზომებს იმ სტატუს კვოს შესაჩერებლად და შესაცვლელად, რომლის დროსაც ჰაერის დაბინძურება ყოველწლიურად 7 მილიონი ნაადრევი სიკვდილის მიზეზი ხდება, 2050 წლისთვის ეს რიცხვი შესაძლოა შესაძლებელი გახდეს. 50%-ზე მეტით გაზრდა“.

ანგარიში მოუწოდებს მეტ ქვეყანას, შემოიღონ ჰაერის ხარისხის შესახებ მკაცრი კანონები და რეგულაციები, მათ შორის, კანონებში ჩაწერონ შიდა და გარე ჰაერის დაბინძურების ამბიციური სტანდარტები, გააუმჯობესონ ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის სამართლებრივი მექანიზმები, გაზარდონ გამჭვირვალობა, მნიშვნელოვნად გააძლიერონ სამართალდამცავი სისტემები და გააუმჯობესონ რეაგირება ტრანსსასაზღვრო ჰაერის დაბინძურების ეროვნული, პოლიტიკური და მარეგულირებელი კოორდინაციის მექანიზმებზე.

2. გაეროს გარემოს დაცვის პროგრამა: განვითარებული ქვეყნების მიერ განვითარებად ქვეყნებში ექსპორტირებული მეორადი ავტომობილების უმეტესობა დამაბინძურებელი სატრანსპორტო საშუალებებია.

გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამის მიერ დღეს გამოქვეყნებულ ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ევროპიდან, შეერთებული შტატებიდან და იაპონიიდან განვითარებად ქვეყნებში ექსპორტირებული მილიონობით მეორადი მსუბუქი ავტომობილი, ფურგონი და პატარა ავტობუსი, როგორც წესი, დაბალი ხარისხისაა, რაც არა მხოლოდ ჰაერის დაბინძურების გაუარესებას იწვევს, არამედ კლიმატის ცვლილებასთან ბრძოლის ძალისხმევასაც აფერხებს. ანგარიში მოუწოდებს ყველა ქვეყანას, შეავსონ არსებული პოლიტიკური ხარვეზები, გააერთიანონ მეორადი ავტომობილების მინიმალური ხარისხის სტანდარტები და უზრუნველყონ, რომ იმპორტირებული მეორადი ავტომობილები იყოს სუფთა და საკმარისად უსაფრთხო.

ეს ანგარიში, სახელწოდებით „მეორადი მანქანები და გარემო - მეორადი მსუბუქი ავტომობილების გლობალური მიმოხილვა: ნაკადი, მასშტაბი და რეგულაციები“, არის პირველი კვლევითი ანგარიში, რომელიც ოდესმე გამოქვეყნდა გლობალური მეორადი ავტომობილების ბაზარზე.

ანგარიში აჩვენებს, რომ 2015-დან 2018 წლამდე, მსოფლიო მასშტაბით ექსპორტირებული იქნა სულ 14 მილიონი მეორადი მსუბუქი ავტომობილი. აქედან 80% დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში, ხოლო ნახევარზე მეტი აფრიკაში.

გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამის აღმასრულებელმა დირექტორმა ინგერ ანდერსენმა განაცხადა, რომ გლობალური ფლოტის გაწმენდა და რეორგანიზაცია გლობალური და ადგილობრივი ჰაერის ხარისხისა და კლიმატის მიზნების მიღწევის მთავარი ამოცანაა. წლების განმავლობაში, განვითარებული ქვეყნებიდან განვითარებად ქვეყნებში სულ უფრო მეტი მეორადი ავტომობილი ექსპორტირდება, მაგრამ რადგან მასთან დაკავშირებული ვაჭრობა დიდწილად არარეგულირებადია, ექსპორტის უმეტესი ნაწილი დამაბინძურებელი მანქანებია.

მან ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მიტოვებული, დამაბინძურებელი და სახიფათო სატრანსპორტო საშუალებების გადაყრის მთავარი მიზეზი ეფექტური სტანდარტებისა და რეგულაციების არარსებობაა. განვითარებულმა ქვეყნებმა უნდა შეწყვიტონ ისეთი სატრანსპორტო საშუალებების ექსპორტი, რომლებმაც არ გაიარეს საკუთარი გარემოსდაცვითი და უსაფრთხოების შემოწმება და აღარ არის შესაფერისი გზებზე გადასაადგილებლად, ხოლო იმპორტიორმა ქვეყნებმა უნდა დანერგონ უფრო მკაცრი ხარისხის სტანდარტები.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ავტომობილების მფლობელობის სწრაფი ზრდა ჰაერის დაბინძურებისა და კლიმატის ცვლილების გამომწვევი მთავარი ფაქტორია. გლობალურად, ტრანსპორტის სექტორიდან ენერგიასთან დაკავშირებული ნახშირორჟანგის გამოყოფა გლობალური ემისიების დაახლოებით მეოთხედს შეადგენს. კერძოდ, ავტომობილების მიერ გამოყოფილი დამაბინძურებლები, როგორიცაა წვრილი ნაწილაკები (PM2.5) და აზოტის ოქსიდები (NOx), ურბანული ჰაერის დაბინძურების ძირითადი წყაროებია.

ანგარიში 146 ქვეყნის სიღრმისეულ ანალიზს ეფუძნება და აღმოჩნდა, რომ მათგან ორ მესამედს მეორადი ავტომობილების იმპორტის კონტროლის პოლიტიკის „სუსტი“ ან „ძალიან სუსტი“ დონე აქვს.

ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ ქვეყნებს, რომლებმაც მეორადი ავტომობილების იმპორტზე კონტროლის ზომები (განსაკუთრებით ავტომობილის ასაკისა და გამონაბოლქვის სტანდარტები) დანერგეს, შეუძლიათ მაღალი ხარისხის მეორადი ავტომობილების, მათ შორის ჰიბრიდული და ელექტრომობილების, ხელმისაწვდომ ფასებში შეძენა.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ კვლევის პერიოდში მეორადი ავტომობილების ყველაზე დიდი რაოდენობა აფრიკის ქვეყნებმა (40%) შემოიტანეს, შემდეგ მოდიან აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები (24%), აზია-წყნარი ოკეანის ქვეყნები (15%), ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნები (12%) და ლათინური ამერიკის ქვეყნები (9%).

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ უხარისხო მეორადი ავტომობილები ასევე იწვევს საგზაო შემთხვევების ზრდას. ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა მალავი, ნიგერია, ზიმბაბვე და ბურუნდი, რომლებიც ახორციელებენ „ძალიან სუსტ“ ან „სუსტ“ მეორადი ავტომობილების შესახებ რეგულაციებს, ასევე მაღალია საგზაო შემთხვევებით გამოწვეული სიკვდილიანობა. იმ ქვეყნებში, სადაც შემუშავებულია და მკაცრად ახორციელებენ მეორადი ავტომობილების შესახებ რეგულაციებს, შიდა ავტოპარკებს აქვთ უფრო მაღალი უსაფრთხოების კოეფიციენტი და ნაკლები ავარიები.

გაეროს საგზაო უსაფრთხოების ნდობის ფონდისა და სხვა სააგენტოების მხარდაჭერით, UNEP-მა ხელი შეუწყო ახალი ინიციატივის დაწყებას, რომელიც მეორადი ავტომობილების მინიმალური სტანდარტების დანერგვას ეძღვნება. გეგმა ამჟამად, პირველ რიგში, აფრიკაზეა ორიენტირებული. აფრიკის ბევრმა ქვეყანამ (მათ შორის მაროკომ, ალჟირმა, კოტ-დ’ივუარმა, განამ და მავრიკიმ) დაადგინა მინიმალური ხარისხის სტანდარტები და კიდევ ბევრმა ქვეყანამ გამოთქვა ინტერესი ინიციატივაში გაწევრიანების მიმართ.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ მეორადი ავტომობილებით ვაჭრობის გავლენის, მათ შორის მძიმე მეორადი ავტომობილების გავლენის, უკეთ შესასწავლად დამატებითი კვლევის ჩატარებაა საჭირო.